گفتیم که مهم است، چه از نظر عرفی چه اخلاقی و چه حقوقی، که وقتی می‌خواهید از اثر کس دیگری به صورت جزیی یا کلی استفاده کنید، به خالق آن اثر استناد کنید و به قول معروف منبع آن را مشخص کنید. اما بهترین و دقیق‌ترین طرز کپی‌رایت یا به عبارتی منبع نویسی چیست؟

جواب این سوال به این موضوع وابسته است که دارید در چه رسانه‌ای و در چه مکانی از اثر استفاده می‌کنید. اگر تا به حال پایان‌نامه دانشگاهی نوشته باشید، می‌دانید که حتی اگر یک جمله از اثر دیگری استفاده کنید بدون آنکه در فهرست منابع بیاورید که از کجا بوده است، می‌توانید مورد اتهام سرقت ادبی قرار بگیرید. عواقب آن به جز بازخواست‌های رسمی، می‌تواند تعلیق یا اخراج شما از دانشگاه محل تحصیل‌تان باشد. اما همیشه این مساله آنقدر بغرنج نیست. مثلا شما پاراگرافی از یک خبر را در وبلاگ خودتان کپی می‌کنید یا قطعه شعری را روی صفحه فیسبوک‌تان می‌گذارید. رعایت حقوق مولف در این مثال‌ها آسان‌تر است و پیگیری حقوق اثر هم برای خالق آن به مراتب سخت‌تر.

کپی‌رایت وقتی منبع آفلاین است

تصور کنید از یک کتاب یا مجله چاپی می‌خواهید نقل قول بیاورید. اجزایی که نیاز دارید اسم صاحب اثر، نام اثر، محل انتشار و تاریخ انتشار است. طرز نوشتن آن هم بدین صورت است:

نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده. سال انتشار. عنوان. محل نشر: ناشر.

اگر اثر بیش از یک نویسنده داشته باشد، اطلاعات آن‌ها پشت سر هم می‌آید:

نام خانوادگی نویسنده اول، نام نویسنده اول، نام خانوادگی نویسنده دوم، نام نویسنده دوم. سال انتشار. عنوان. محل نشر: ناشر.

اگر تعداد نویسندگان از دو نفر بیشتر باشد هم طبق همین فرمول می توانید منابع را بنویسید.

حالا اگر کتاب ترجمه باشد چی؟ مسلما مشخصات مترجمان و سال ترجمه هم به اطلاعات بالا اضافه می‌شود:

اطلاعات نویسنده(گان). سال انتشار اثر اصلی. عنوان. {ترجمۀ} نام و نام خانوادگی مترجم(ان). سال ترجمه. محل نشر: ناشر.

اگر هم از مقاله‌ استفاده می‌کنید، کپی‌رایت یا منبع نویسی آن آن‌قدر متفاوت نخواهد بود:

نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده. سال انتشار. عنوان مقاله. عنوان مجلۀ علمی دوره (شماره): شمارۀ صفحۀ ابتدایی {-} شماره صفحه انتهایی.

اگر دوست دارید همه چیز را راجع به روش‌های مهم کپی‌رایت یا منبع نویسی بدانید و با کپی‌رایت یا منبع نویسی در ابزار مختلف مثل ورد Word آشنا شوید می‌توانید از سایت مرکز علمی پژوهشی پذیرفته‌شدگان استفاده کنید. همان‌طور که دیدید، با هایپرلینک کردن سایت، این‌جا یک جور منبع‌نویسی دیگر را تجربه می‌کنیم که به دنیای آنلاین تعلق دارد.

کپی‌رایت وقتی منبع آنلاین است

این‌که بگوییم منبع آنلاین باشد خیلی کلی است. منبع می‌تواند یک کتاب الکترونیک باشد یا یک سایت خبری، یک پست وبلاگی یا یک استتوس فیسبوک. برای هرکدام از این‌ها روش خاصی وجود دارد که به نحو احسن و مستقیم به منبع استناد کنیم.

بگذارید از ساده‌ترین شروع کنیم. مثال‌های کپی‌رایت یا منبع نویسی کتاب چاپی را در بالا زدیم. کتاب الکترونیک هم تقریبا همان ساختار را دارد با این تفاوتکه شما آدرسی که کتاب را از آن دانلود کرده‌اید هم مشخص می‌کنید:

اطلاعات نویسنده(گان). سال انتشار. عنوان. ناشر: محل نشر. نشانی الکترونیکی کتاب (تاریخ دسترسی)

اگر به خط بالا دقت کنید میبینید که یک تاریخ دسترسی هم اضافه شده است. در مورد استفاده از منابع آنلاین و صفحات وب، تاریخ آخرین دسترسی شما به این سایت بسیار مهم است. مخصوصا اگر دارید از این منبع آنلاین در یک مقاله یا پایان‌نامه دانشگاهی و پژوهشی استفاده می‌کنید یا یک مطلب تحقیقاتی و روزنامه‌نگاری می‌نویسید. هرچه مطلب شما جدی‌تر و رسمی‌تر است، گذاشتن تاریخ آخرین دسترسی هم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

تاریخ آخرین دسترسی یعنی آخرین بار که این صفحه را باز کردید و مطلبی که دارید از آن استفاده می‌کنید به همین شکل قابل رویت بوده در آن آدرس. دلیل اهمیت درج تاریخ این‌ است که صفحه‌های وب را می‌توان به سادگی آپدیت کرد و محتوایش را تغییر داد. یا سایت ممکن است از دسترس خارج شود و دیگر قابل رویت نباشد. بنابراین بهتر است شما مشخص کنید که دقیقا کی از این مطلب استفاده کرده‌اید.

در اینترنت ارجاع دادن به مطالب دیگران بسیار ساده‌تر از ارجاع دادن داخل یک مقاله و کتاب است. شما به راحتی می‌توانید به صفحه‌ای لینک بدهید و خیال خودتان را راحت کنید که منبع خبر/اطلاعات/عکس و… را مشخص کرده‌اید.

برخلاف آنچه ممکن است خیلی‌ها تصور کنند، استفاده از مطالب آنلاین آزاد و بی‌قید و شرط نیست. هر کدام از ما مسوولیم که اگر از آثار دیگران استفاده می‌کنیم حداقل به صاحب اثر استناد کنیم. چه این صاحب اثر یک شخص باشد چه یک سایت خبری یا تفریحی. خسیس نباشید، به اشتراک گذاشتن دانش و اطلاعات یکی از لذتبخش ترین کارهای آنلاین است.

نکاتی که باید در دنیای آنلاین به آنها دقت کنیم، وقتی که میخواهیم در وبلاگ یا سایتمان از اثرمکتوب دیگران استفاده کنیم:

● چک کنید که مقررات و شرایط استفاده از یک سایت چگونه است. بسیاری از سایتها بخشی دارند به عنوان شرایط استفاده (Terms and Conditions) یا خیلی ساده یک جمله در زیر صفحه نوشته شده است که می‌گوید: در صورت ذکر منبع، استفاده از مطالب بلامانع است. اما شاید استفاده از مطالب با وجود لینک دادن باز هم نیازمند کسب اجازه باشد. پس وقتی از مطلب سایت‌ها استفاده می‌کنید، مخصوصا وقتی کل مطلب را کپی می‌کنید، به این موارد دقت کنید. وگرنه در دنیای وب آزادید به هر سایتی لینک بدهید.
● گاهی متن را کپی نمی‌کنیم بلکه در توضیحمان به یک منبعی اشاره می‌کنیم و فقط به آن لینک می‌دهیم. مثلا: «همان‌طور که در  گروه آموزشی F1 خوانده‌اید، از مرداد ماه سال ۹۵ دوره جدیدی در گروه آموزشی F1 راه‌اندازی شده به نام آموزش چاپ.»
در این مثال دقت کنید که چه واژگانی هایپرلینک شده‌اند. مثلا هیچگاه نباید کل یک خط را هایپرلینک کرد و باید دقیقا واژه یا واژگانی که به اشارات ما برمی‌گردند را به صفحه اصلی منبع لینک داد.
● گاهی خودمان قسمتی از مطلب را کپی می‌کنیم اما برای استناد به صفحه اصلی هم لینک می‌دهیم. مثلا وقتی یک خبر را از سایت خبری نقل می‌کنیم:
«دبیرکل سازمان ملل در اظهارات اخیر خود تاکید کرده است که اوضاع سوریه همچنان بزرگترین تهدید برای صلح و امنیت بین المللی محسوب می‌شود.»
در این مثال مطلب از خبرگزاری مهر کپی شده است. این مطلب را به صورت دیگر هم می‌توان نوشت:
«به گزارش خبرگزاری مهر، دبیرکل سازمان ملل در اظهارات اخیر خود تاکید کرده است که اوضاع سوریه همچنان بزرگترین تهدید برای صلح و امنیت بین المللی محسوب می‌شود.»

یعنی اسم منبع را می‌آوریم و لینک را به آن می‌دهیم. در مورد منبع دادن به اخبار بهتر است لینک را روی فعل جمله بدهیم. یعنی در مثال بالا روی «تاکید کرده است». این گزینه اختیاری است و توصیه می‌کنیم که مرتبط‌ترین واژه یا واژگان را لینک کنید.

● وقتی لینک می‌دهید حتما دقت کنید که به همان صفحه وب خاص که مطلب در آن است لینک داده‌اید و نه صفحه اول سایت. مثلا در مثال قبل اگر به صفحه اول سایت خبرگزاری مهر لینک بدهید مسلما هیچ سودی برای خواننده شما ندارد و خواننده ممکن است نتواند مطلب اصلی را پیدا کند.
● اگر مطلب جدی و رسمی می‌نویسید، اگر مطلب تحقیقاتی می‌نویسید، سعی کنید تاریخ آخرین دسترسی را هم در انتهای مطلب بیاورید. اما عموما نیازی به آن نیست.
● شاید گاهی بد نباشد که به جز لینک دادن به مطلب اصلی، اسم صاحب اثر را هم بنویسیم. مثلا:
در قلبت گنجشک مضطربی‌ست، سکوت کرده‌ای و او به در و دیوار می‌کوبد.
جهان سبک نمی‌شود.
شعری از سارا محمدی اردهالی

نکاتی در باب استفاده از عکس یا انتشار آن‌ها

● اگر از عکس آنلاین استفاده می‌کنید که مثل نمونه‌های مکتوب می‌توانید به منبع آن لینک بدهید. اما خیلی دقت کنید که از هر عکسی نمی‌توانید استفاده کنید. گاهی عکس‌ها را به شرط لینک دادن هم نمی‌توان استفاده کرد و حق استفاده از آنها حتما باید خریداری شود. در همان سایت کریتیو کامنز می‌توانید به راحتی عکس‌هایی که می‌شود به اشتراک گذاشت را پیدا کنید.
● اگر استفاده از عکس مجوز داشت نام عکاس را بنویسید و اگر زیرنویسی هم لازم است برای عکس بنویسید. بهتر آن است که هر تصویری که برای مطلبت‌ان استفاده می‌کنید، چه خبری، چه غیرخبری و سرگرم کننده و حتی عکس‌های شخصی خودتان، یک توضیح کوتاه داشته باشد که چیزی بر عکس اضافه کنید. توضیح باید مختصر و مفید باشد.

مثلا اگر عکسی از دریاچه ارومیه میگذارید بهتر است بگویید: دریاچه ارومیه فروردین ۱۳۹۴
یعنی مکان و زمان را مشخص کنید. اگر از رستورانی عکس می‌گیرید و با دوستانتان به اشتراک می‌گذارید اسم رستوران، شهر و مثلا اسم خیابانی که رستوران در آن واقع شده را بنویسید به اضافه زمان عکاسی.

کپی‌رایت در موسیقی چطور؟

تا وقتی از موسیقی دیگری برای ساختن موسیقی جدیدی استفاده نکرده‌اید، مجازید که موسیقی‌ها را از سایت‌های معتبر به اشتراک بگذارید. اما اگر موسیقی را دانلود و آپلود می‌کنید که حقی در آن ندارید، این می‌تواند برایتان مشکل‌ساز باشد. با استناد به سازنده اصلی موسیقی و نام قطعه می‌توانید خودتان را از دزدی موسیقی مبرا کنید اما بدانید که که به هرحال کاری غیرقانونی است و می‌تواند پیگرد قانونی برایتان داشته باشد.

کپی‌رایت و شبکه‌های اجتماعی

شاید یکی از متداولترین سوال‌ها در شبکه‌های اجتماعی این باشد که مردم از هم می‌پرسند آیا می‌شود استتوس یا مثلا توییت شما را شر/ریتوییت کنم؟
یکی از اصولی که شبکه‌های اجتماعی روی آن بنا شده همین به اشتراک گذاشتن مطالب است. وقتی دکمه share زیر استتوس هست یعنی نویسنده آگاه است که این استتوس می‌تواند با دیگران به اشتراک گذاشته شود یا این توییت، ریتوییت شود. البته گاهی که نویسنده مطلب اصلی، نوشته‌هایش را فقط در معرض عده کمی گذاشته و مثلا فکر می‌کنید مساله ممکن است حساس باشد یا عواقبی داشته باشد، شاید بد نباشد با آن‌ها چک کنید که آیا مایلند نوشته‌هاشان شر بشود یا نه. هرچند این مسوولیت شما نیست و آن‌ها باید با آگاهی بر این‌که مطالبشان ممکن است بازنشر شود، مطلب بگذارند.

در مورد بازنشر و کپی در شبکه‌های اجتماعی مهم‌ترین نکته‌ای که باید به خاطر داشته باشید این است که این شبکه‌ها به راحتی امکان بازنشر را برای شما مهیا کرده‌اند که دیگر نیاز نداشته باشید لینک بدهید یا اسم و مکان و زمان را بنویسید. بلکه کافی است مثلا در فیسبوک دکمه share را بزنید و مشخص می‌شود که این نوشته از کی است و مثلا چه روز و ساعتی نوشته شده. یا ریتوییت در توییتر هم همینطور. علاوه بر اینها، این شبکه‌ها به شما اجازه می‌دهند که چیزی هم از خودتان به آنها اضافه کنید. توضیح کوتاهی یا بیان احساسات!

پس یادتان باشد که در شبکه‌های اجتماعی کپی پیست نکنید بلکه به اشتراک بگذارید.

در نهایت، همانقدر که برای نوشته‌ها و آثار خودتان حساس هستید، مواظب آثار دیگران هم باشید. حقوقشان را تا جایی که امکان دارد رعایت کنید و از اینکه با آدم‌ها تماس بگیرید و از آن‌ها اجازه بازنشر بگیرید، نترسید.